Waarneming
De nieuwsgierige fotograaf
wou in mijn bovenkamer kijken.
Ik toonde hem mijn neus
mijn allerliefste glimlach
broek, schoenen, jas
waarna hij de strijd aanbond
met mijn vriendelijkheid.
‘Donker moet de foto, donker!
het diepe donker van dichters
het lijden in al zijn facetten…’
‘Maar ik ben een vrolijke dichter!’
Ik toonde hem een stukje van mijn
bovenkamer (niet van de kelder)
en hij zag dat het waar was
Dit schreef Sylvia Hubers, oud-stadsdichter van Haarlem nadat ik haar de eerste keer gefotografeerd had.
Ze was de eerste van vijftig Nederlandse en Vlaamse stadsdichters die ik portretteerde. En ik vroeg hen om er een gedicht over te schrijven, over dat portretteren. Hoe is het om gefotografeerd te worden, wat gebeurt er tussen fotograaf en geportretteerde, dat zijn de vragen waar ik een antwoord op zocht. Alle dichters geven er een, ieder op zijn of haar eigen manier. Net als de fotograaf, die ook niet anders kan dan in een foto zijn eigen blik op de geportretteerde weergeven.
Foto en gedicht doen samen verslag van de ontmoeting die plaatsvond tussen geportretteerde en fotograaf.
TIJD LOOPT
(lens open)
Of het maken van een foto een ontmoeting is –
In elk geval van tijd en licht. Van kijker
en wat wordt bekeken. Van bestaan
en vormen van verdwijnen.
Van wat geregistreerd wordt (onder meer ikzelf)
en alles wat er was, maar er niet op staat,
waaronder: de fotograaf, het statief,
de andere helft van het plein,
de camera, mijn stadsfiets om de hoek.
Ze gaan allemaal in zekere zin bestaan nu ik
dit schrijf. Niets van wat ik denk wordt
vastgelegd. Hoe mijn gezicht
geen spiegel van mijn ziel is, maar louter
van de wens om op een warme plaats te zijn,
mijn oog niet traant van eender welke emotie
maar van de wind. Dat ik onder mijn jas
halfnaakt zou kunnen zijn maar in plaats
daarvan een pak draag. Dat deze vaalrode muts
de enige is die ik vanochtend vinden kon.
Het vragen of dat een ontmoeting is.
(lens dicht)
20-12-2012, 12.06u-12.21u | Ingmar Heytze | Utrecht
Fotograaft
Wat een gave naam: Joost Bataille.
“Iets met seks en dood”, zegt hij zelf.
Koffie? Ja Koffie. Meer Koffie? Meer Koffie.
Hij is bassist, maar speelt niet meer
Ja, dan moet ik toch mooi op de foto
Muzikanten houden van mooie vrouwen.
We lopen naar buiten, de lelijkheid in
Een plein met bomen en auto’s en niks
“Dit is ‘m al!” zegt hij. O ja, wat is dat dan?
Hoe kijkt een Stadsdichter? Stads? Fronsend?
Hij zegt dat hij wil dat ik gewoon beweeg
Hij zegt dat ik van nature al goed beweeg
Ik geloof dat ik altijd wel beweeg.
Nu de analoge foto’s. En het is ‘m meteen.
Wat is dat dan? Het is ‘m gewoon al.
Gewoon? Wat is dat dan, gewoon?
Wordt het een mooie foto? Moet wel mooi
Maar dan hopelijk zo per ongeluk mooi,
dat is blijkbaar echt mooi.
Fotograaft
Esther Porcelijn, Tilburg
De volgende dichters deden mee en staan in het boek.
Ann van Dessel • Haacht (B)
Akim A.J. Willems • Bornem (B)
Eelke van Es • Emmen
Marijke Hanegraaf • Nijmegen
Harrie Sevriens • Heerlen
Mirjam Poolster • Vlaardingen
Joris Brussel • Velsen
Ibrahim Selman • Amsterdam-Noord
Eke Mannink • Zutphen
Jack W. Beneker • Den Helder
Willie Verhegghe • Ninove (B)
Hilde Van Cauteren • Doel (B)
Joost Oomen • Groningen
Geert Zomer • Harderwijk
Ester Naomi Perquin • Rotterdam
Wim Daniëls • Helmond
Rik Tulkens • Diest (B)
Sylvia Hubers • Haarlem
Bart FM Droog • Groningen
Daan Doesborgh • Venlo
Joke van Leeuwen • Antwerpen (B)
Wim Paeshuyse • Turnhout (B)
Eric Vandenwyngaerden • Diest (B)
Moes Wagenaar • Enschede
Menno Wigman • Amsterdam
Eddy de Buf • Oostende (B)
Mas Papo • Bernheze
Inge Boulonois • Heerhugowaard
Robert Monninkhoff • Oldenzaal
Lammert Voos • Deventer
Marieke van Leeuwen • Dordrecht
Egbert Hovenkamp • Assen
Jesse Laport • Arnhem
Klara Smeets • Gouda
Arjan Keene • Ede
Maarten van den Elzen • Uden
Ina Stabergh • Diest (B)
Ingmar Heytze • Utrecht
Hans Kloos • Amsterdam-West
Laura Bakker • Dronten
John Heymans • Hengelo
Martin Carrette • Deinze (B)
Hedwig Baartman • Hoorn
Daniël Dee • Rotterdam
Geert van Hassel • Halle (B)
Kees van Meel • Breda
Esther Porcelijn • Tilburg
Paul Jurriëns • Beverwijk
Rense Sinkgraven • Groningen
Dennis Gaens • Nijmegen
In februari 2014 verscheen een boek met alle foto's en gedichten.
Het heet 'Ik voel me verf', een zin afkomstig uit het gedicht van de stadsdichter van Zutphen.
Het is prachtig vormgegeven door Leonie Verbrugge en werd in eigen beheer uitgegeven.
Blader hier met Issuu door een gedeelte van het boek.
Of bekijk een filmpje op Vimeo.
112 pagina's, linnen kaft, stofomslag.
ISBN 978-90-821734-0-6
Het boek verscheen in februari 2014 tijdens de Poëzieweek.
Het kost 25 euro exclusief 3,50 euro verzendkosten
Het is verkrijgbaar bij:
- boekhandel Schimmelpennink, Weteringschans 177, Amsterdam
- poëzieboekhandel Perdu in Amsterdam, adres hier en online-boekhandel hier
- boekhandel Limerick in Gent
Bestellen
Het boek kost 25 euro plus 3,50 verzendkosten.
Je kunt het bestellen door een email te sturen naar
joost at joostbataille punt nl
Vermeld in je bericht:
- je naam
- je volledige adres
- hoeveel exemplaren je wilt bestellen
- het bedrag van je bestelling
Verstuur het bericht en maak het verschuldigde bedrag over op rekening
NL74TRIO0212447718
ten name van Joost Bataille Fotografie.
Vermeld je naam bij de betaling.
Je bestelling gaat op de post zogauw de betaling binnen is; je krijgt daar bericht van.
"Het is een prachtboek geworden, met ontmoetingen die er niet om liegen'. Dat schrijft Ingrid van der Graaf op Literair Nederland over 'Ik voel me verf'.
Sylvia Hubers tegen een volle zaal in Pakhuis de Zwijger, minstens honderd fotografen in de zaal:
"Je zou me op iets echts moeten betrappen,
jij met je toestel en je hand..
"
We waren bij De Donkere Kamer, het tweemaandelijks live-magazine van de Fotografenfederatie op 12 mei 2014.
Foto: Bas de Meyer
Martin Carrette, voormalig stadsdichter van het Vlaamse Deinze, schreef een mooie recensie van 'Ik voel me verf':
POËZIETIP VAN DE MAAND (mei 2014)
IK VOEL ME VERF, portretten van stadsdichters – gedichten, Joost BATAILLE, uitgave in eigen beheer, 2014, 111 blz. ISBN 978 90 821734 0 6 (ook in de bib van Deinze)
INTENS HEBBEDING
“Mag ik een portret van je maken en wil je daar dan een gedicht over schrijven?” Deze vraag stelde de Amsterdamse portretfotograaf Joost Bataille aan 50 Nederlandse en Vlaamse stadsdichters (11 uit Vlaanderen). Wie daarop inging kreeg op een dag het bezoek van de fotograaf, die zelf zorgvuldig de locatie uitzocht en het er ook op aanlegde van het gebeuren een ontmoeting te maken.
“Genomen”
Een gewaagd initiatief, maar het resultaat is meer dan de moeite waard: een prachtig vormgegeven boek, sober en stijlvol, in warmgele stofwikkel, met 50 intense zwart-wit portretten en 50 eerlijke gedichten, over hoe het voelde, zo “genomen” te worden. Want zo luidt het in het openingsgedicht, van Ann Van Dessel (Haacht), die tijdens het poseren “versteende”, maar “we ontdooien in een warm huis”. Daar is de ontmoeting al!
Sleutel
En zo gaat het de bundel door. De aandachtige lezer heeft het niet moeilijk te raden waar de ontmoeting lukte en waar het bij een kort, maar toch intens moment bleef. Tijdens die ontmoetingen werd bijvoorbeeld veel gelachen (Akim A.J. Willems, Bornem, Eric Vandenwyngaerden, Diest), maar er waren tegelijkertijd ook diepgaande gesprekken (over George Orwell en “Nieuwspraak” – dezelfde Eric Vdwg, Diest), natuurlijk over poëzie en fotografie, hoe die twee veel raakpunten bleken te hebben. Tijdens ons gesprek bijvoorbeeld (ja, ook ik had de eer…) waren we het erover eens dat je zowel bij een gedicht als bij fotografie “de sleutel” moet vinden en onze ontmoeting werd ontroerend afgerond met een bezoek aan het graf van Gerard Reve in Machelen-aan-de-Leie – de fotograaf woont in Amsterdam om de hoek bij … het geboortehuis van Reve!
Voor mezelf hebben die ontmoeting en dat “moment” van de foto veel betekend. Het was eind december 2012, ik zat in een poëtische dip, met veel twijfels over de zin van alles, over mijn stadsdichterschap enz. Maar tijdens de korte “fotoshoot” gebeurde iets wonderbaarlijks: plots voelde ik hoe “het plaatje klopte”, hoe alles samenviel (lees het gedicht erop na, pg 94: … en alles viel samen/ het wit met het water/ de dingen met hun plaats/ ik met mezelf/ en met jou) Het klopte zo goed, dat ik daar de titel van mijn afscheidbundel als stadsdichter vond, Alles viel samen, die een klein jaar later verscheen.
Gevecht
Elk gedicht / elke dichter(es) vertelt op een geheel eigen manier over die ervaring. Opvallend hoe verschillend en tegelijk hoe gelijkend die getuigenissen zijn. Hoe die fotosessie toch ook een confrontatie was tussen twee mensen, hoe het op (wederzijds) vertrouwen aankwam, hoe het soms een ‘gevecht’ was . Zo heet het gedicht van Willy Verhegge (Ninove) “Gevecht met Bataille – of een camera als tedere tegenstrever”.
Gestript
Andere dichters, zoals Sylvia Hubers (Haarlem), hebben het over de onmogelijkheid om een “waarheidsgetrouw” portret te maken, er wordt altijd geposeerd:
“Klik maar
er staat niet wie er staat”
en als de camera is opgeborgen zegt ze:
“en zie hoe de waarheid zich
langzaam laagje voor laagje
op een gezicht terugzet.”
Die relatie geportretteerde – fotograaf wordt misschien het pregnantst verwoord in het korte gedicht “Zien” van Inge Boulonois (Heerhugowaard):
“…ik weet
niet of jij wel ziet wat ik denk
dat je ziet,
ook weet ik niet of ik wel zie wat jij denkt dat ik zie…”
Marijke Hanegraaf (Nijmegen) heeft een gelijkaardige ervaring, maar ze geeft op het eind van
haar gedicht toe dat de foto toch niet liegt, de fotograaf heeft haar juist “genomen”:
“Waarschijnlijk voel ik me het vaakst
iemand met zo’n scheef lachje.”
Ook Klara Smeets (Gouda) ervaart dat de fotograaf zijn vak door en door beheerst en niet gemakkelijk om de tuin te leiden is met een “pose”, dat hij naar de kern van de geportretteerde gaat:
“een andere vrouw, dacht ik … en in een vlaag van vrijheid
trok ik een ego uit de kast…”.
Maar dat pakt anders uit:
“je pelt de lagen van mijn huid
en laat me gestript achter”.
Intens, anders kan ik het niet noemen en blijkbaar vonden vele geportretteerde stadsdichters dat met mij. Eke Mannink uit Zutphen verwoordt scherp hoe persoonlijk die ontmoeting soms was en aan haar gedicht werd de titel voor zijn bundel ontleend:
“de scherpte en de diepte
in je stem
ze worden groter
als het echt gebeurt: ik voel me verf…”
Dimensies
Hilde Van Cauteren (Doel) voegt nog een derde dimensie toe aan het gebeuren: in haar gedicht “Driehoeksverhouding” betrekt ze ook de kijker:
“terwijl ik naar hem keek, keek ik ook
naar u…"
Wat me na twee leesbeurten opviel, was dat de vierde betrokken partij, de stad waar de dichter stadsdichter was op dat moment, alleen maar op de achtergrond een rol speelt. Bataille heeft het er m.i. op aangelegd niet een ‘stadsportret’ te maken, bij de meeste foto’s is de achtergrond wazig gehouden en de locatie zeer “anoniem”. Uit de meeste foto’s valt niet op te maken waar in welke stad men zich bevindt.
Eerlijk, ik heb de laatste tijd geen bundel gelezen die me zo heeft geboeid, met goede gedichten, met onthullende portretten, met de confrontatie tussen twee op het eerste gezicht heel verschillende kunstvormen. Bij de bundel is ook een begeleidend boekje beschikbaar, een soort “the making of”, dat heet “Verf maken”, waarin Joost Bataille zijn versie van de feiten (ontmoeting met…) beschrijft. Zijn relaas over zijn ontmoeting met mij, heet “U” en eindigt met de woorden: “We waren ontroerd”. Deze bundel is nog min nog meer een “intens hebbeding”!
© Martin Carrette
Op Eerste Paasdag was ik te horen in Grensgeluiden, het radioprogamma over kunst en cultuur van de Bredase stadsdichter Kees van Meel. We hadden een geanimeerd gesprek.
Terugluisteren kan hier, het begint in minuut 35.
Exposeren in de hal van de centrale bibltiotheek van Tilburg, tot begin mei.
'Dichters op portret bij Joost Bataille', staat op Woest en Ledig, een site over kunst en cultuur in Drente en daarbuiten.
Een interview op Meandermagazine. Inclusief twee foto's en gedichten en de tekst van een nieuwsgierige journalist die in mijn bovenkamer wou kijken.
In het Dagblad van het Noorden een interview en foto's van drie noordelijke dichters, Egbert Hovenkamp uit Assen, Eelke van Es uit Emmen en Joost Oomen uit Groningen. Van de laatste ook het gedicht.
In de IJmuider Courant en het Dagblad Kennemerland een artikel over het stadsdichters-fotoproject en het bijbehorende boek 'Ik voel me verf'. Deze drie dichters zijn afkomstig uit de IJmond.
Op Leesplein 15+ tijdens de Poëzieweek 2014 iedere dag een foto en een gedicht uit het stadsdichtersfotoboek 'Ik voel me verf'.
Achtereenvolgens
Eke Mannink, Zutphen
Rense Sinkgraven, Groningen
Moes Wagenaar, Enschede
Ingmar Heytze, Utrecht
Hilde Van Cauteren, Doel (B)
John Heymans, Hengelo
Joke van Leeuwen, Antwerpen (B)
Van 21 januari tot 8 februari exposeerde ik in de bibliotheek van Gent.
Tijdens het Gedichtenbal op 5 februari 2014, de afsluiting van de Poëzieweek, was er een kleine expositie van het stadsdichtersproject. In de Brakke Grond in Amsterdam.
Voorafgaand aan het bal werd de bundel 'Ik voel me verf' gepresenteerd.
Van 7 januari tot 7 maart hing een expositie van het stadsdichtersproject in de Openbare Bibliotheek Staatsliedenbuurt in Amsterdam. Links op de foto Inge Boulonois, rechts is nog net Bart FM Droog te zien.
Leesplein is een site voor scholen over literatuur en poëzie. Ik werd geïnterviewd over het stadsdichtersproject. Kijk hier.
Een bericht over de expositie in Uden op de website van de bibliotheek.
Het Brabants Dagblad over de expositie in de bibliotheek van Uden
